УНИКАЛЬНАЯ РУКОПИСЬ (876/1471г.) ПОЭЗИИ ‘АЛИ ШИРА НАВАИ ИЗ СРЕДЫ АК-КОЮНЛУ

Авторы

  • Афтандил Эркинов

Ключевые слова:

Алишер Наваи, Диван Ак-коюнидских почитателей, государствo Ак-Коюнлу, Тимуриды, ‘Абд ал-Рахим Хваразми – Аниси

Аннотация

Рукописный диван (Национальная библиотека Египта (г.Каир). Lit.Turc.68) Алишера Наваи (1441–1501) был переписан в 876/1471 году в государстве Ак-Коюнлу (1378–1501). Династия Ак-Коюнлу поддерживала тесные отношения с Тимуридами. Диван составлен и переписан почитателями Наваи в государстве Ак-Коюнлу и поэтому его условно можно назвать «Диван Ак-коюнидских почитателей». Он имеет большое значение в изучении творчества Наваи, как второй диван после «Раннего дивана» («Илк диван»), составленного поклонниками таланта Наваи в 870/1465-1466 году. В «Диван Ак-коюнидских почитателей» включены стихи Навои, написанные до 1471 года, то есть до его тридцатилетнего возраста. Язык стихов частично адаптирован к огузскому тюркскому, распространенному на территории государства Ак-Коюнлу. Рукопись переписана известным каллиграфом, служившим при дворе Ак-коюнидских правителей – ‘Абд ал-Рахимом Хваразми, писавшим стихи под псевдонимом (тахаллус) Аниси.

Библиографические ссылки

Настоящая статья является частью «введения» к изданию: Alī Shīr Navā’ī. Dīvān of the Aq qoyunlu Admirers (1471). A.Erkinov (ed.). Tokyo: Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa, 2015. С.44-60. Статья подготовлена в 2014 году, во время моей работы в проекте «Ранние современные исламские государства и окружающий мир» (координатор проф. Нобуаки Кондо (Nobuaki Kondo) в качестве приглашенного профессора в Институт языков и культур стран Азии и Африки (ILCAA) при Токийском университете иностранных языков (Япония). Я благодарю руководство института и проф.Нобуаки Кондо за созданные условия для моей работы и за помощь в подготовке и публикации указанной книги. Английская публикация нашей статьи: Erkinov A. «From Herat to Shiraz: the Unique Manuscript (876/1471) of ‘Alī Shīr Nawā’ī’s Poetry from Aq Qoyunlu circle» // Littérature et société en Asie centrale. Nouvelles sources pour l’étude des relations entre culture et pouvoir du XVe siècle jusqu’à nos jours. M.Toutant and G.Aitpaeva (eds.) [Cahiers d’Asie centrale 24], IFEAC (Bishkek-Paris), Petra, 2015. P. 47-79. Основные идеи этой части были представлены в моем следующем докладе: «Text Copying and Editing in the 15th century: manuscripts of ‘Alīshēr Navā’ī's lyrical poetry under the Aq Qoyunlu and the Timurids» on the occasion of the 5e Journée d’études et atelier de travail (Workshop) Series Catalogorum organised by the UMR7528 “Mondes iranien et indien” (17 October 2014, Paris, France).

Фахрийа/ифтихарийа (араб. «самовосхваление; гордость, слава; честь; превосходство, великолепие») – поэтический приём, самовосхваление поэта, автопанегирик. Гордость поэта своим мастерством в стихосложении.

‘Alī Shīr Navā’ī, 1471, Dīvān. Manuscript. Egyptian National Library (Cairo)/ Национальная библиотека Египта (г.Каир), Lit. Turc. 68.

Khunjī Rūzbihān, 1957, Persia in A.D. 1478-1490. An abridged translation of Fadlullāh b. Rūzbihān Khunjī's Tārīkh-i ‘Ālam-ārā-yi Amīnī, by V. Minorsky. London: Royal Asiatic society.

Woods 1999. The Aq Qoyunlu: Clan, Confederation, Empire (2nd ed.). Salt Lake City. Р.125-147.

‘Alī Shīr Navāʼī, Initial divan / Ilk dīvān / Ранний диван. NLR, Dorn 564, copied 870/1465-1466.

Алишер Навоий, 1968, Ранний диван. Факсимильное издание рукописи 1466 г. Подготовка к печати. Х.Сулейман. / Илк девон. 1466 йили кўчирилган қўлёзманинг факсимил нашри. Нашрга тайёрловчи Ҳ.Сулаймон. Тошкент.

Sulaymonov, Sulaymonova, 1982, Алишер Навоий асарларига ишланган расмлар: XV-XIX асрлар/ Миниатюры к произведениям Алишера Наваи XV-XIX веков / Miniatures Illustrations of Alisher Navoi`s works of the XV-XIXth centuries. Тошкент: Фан. Иллюстрации 1-13.

Исҳоқов Ёқубжон, 1965, Алишер Навоийнинг илк лирикаси. Тошкент.

Eckmann Janos, 1970, «Nevaî'nin İlk Divanları Üzerine» // Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten [1971]. S. 253-269.

Stchoukine Ivan, 1935, «Les manuscrits illustres musulmans de la Bibliotheque du Caire» // Gazette des Beaux-Arts 77 (6. periode, Tome 13, 77 année).

Minorsky Vladimir, [Bosworth Clifford], 1965, «Uzun Hasan» // Encyclopaedia of Islam2, vol.II. P.1041-1045.

Soucek Priscilla, 1985b, « ‘Abd al-Raḥīm b. ‘Abd al-Raḥman Khārazmī » // Encyclopædia Iranica. Vol.I. P.143.

Dost-Muhammad, 1936, A Treatise on Calligraphists and Miniaturists, ed. M. Abdullah Chaghtai, Lahore.

Çağman Filiz, 1973, «Topkapı Sarayı Miizesi Hazine 762 no.lu Nizami Hamsesinin Minyatürleri» // Sanat Tarihi Yilliği 5, 1972-73. Istanbul. Р.603-605.

Stchoukine Ivan, 1966, «Les рeintures turcomanes et safavides d'une Khamseh de Nizami achevee a Tabriz en 886/1481» // Arts Asiatiques 14. P.3-16.

Gholami Yadollah, Suheyl Umar, 2008, « ‘Abd al-Rahim Khwarazmi» // Encyclopaedia Islamica. Vol.1, Leiden-Boston: Brill. P.284-286.

Bayānī Mehdi., 1363 [1985], Aḥwāl va āthār-e khūshnavīsān. Jeld-e 1-2. Tehrān: Elmi.

Soucek Priscilla, 1985c, « ‘Abd al-Raḥmān Khᵛārazmī » // Encyclopædia Iranica. Vol.I. P.147.

Sām Mīrzā Ṣafavī, 1384 [2005], Tadhkira-yi tuḥfa-yi Sāmī. R.Humāyunfarrukh (ed.). Tehrān.

Qāḍī Aḥmad, 1959, Calligrapher and painters: A treatise by Qāḍī Aḥmad, son of Mīr-Mūnshī (circa A.H. 1015/A.D.1606). Translated from the Persian by V.Minorsky with an Introduction by B.N.Zakhoder. Translated from Russian by T.Minorsky. Washington.

Soucek Priscilla, 1985a, «‘Abd al-Karīm b. ‘Abd-al-Raḥmān Khᵛārazmī » // Encyclopædia Iranica. Vol.I. P.123-125.

Mustaqīm-zāde. Mustaqīm-zāde. Silsilat al-khaṭṭaṭīn. Manuscript. BnF. Suplement turc. 1156. F.19b.

Muṣṭafa ‘Ālī, 1369 [1990], Manāqib-e hunarvarān. Transl. by T.Subhāni. Tehran: Sorush.

Mirzā Sanglākh Khurāsānī, 1388 [2009], Tazkirat al-khattatin (Imtihān al-fuzalā). M.Qurbānī (ed.). Mashhad.

Stchoukine Ivan, 1977, Les peintures des manuscrits de la 'Khamseh' de Niẓâmî: au Topkapi Sarayi Müzesi d'Istanbul. Paris: Librairie orientalistePaul Geuthner.

Mālik Daylami, 1989, « Mālik Daylami’s Introduction to the Amir Husayn Beg Album» // A Century of Princes: Sources on Timurid History and Art. W.M.Thackston (selected and translated). Cambridge: Massachuestts. Р.351-352.

Rettig, 2011, La production manuscrite à Chiraz sous les Aq Qoyunlu entre 1467 et 1503. Thèse de doctorat, Université Aix-Marseille I, déc. 2011. 3 volumes. Paris (unpublished). Vol I. Р.147-155.

Lentz, Lowry, 1989. Timur and the princely vision. Persian Art and Culture in the Fifteenth Century. Los Angels-Washington. Р.245

Thackston Wheeler (ed.), 2001, Album Prefaces and Other Documents on the History of Calligraphers and Painters. Leiden–Boston–Köln: Brill.

Blair Sheila, 2006, Islamic Calligraphy. Edinburg: Edinburg University Press.

Anushta H. (ed.), 1380 [2001], Dānish-nāme-ye adab-e fārsī. Adab-e fārsī dar Āsiyā-ye Miyāne. Jild 1, Second edit. Tehrān: Sāzmān-e chāpu entishārāt.

Soudavar Abulala, 1992, Art of the Persian Courts: Selections from the Art and History Trust Collection. New York: Rizzoli.

Rettig, 2011, La production manuscrite à Chiraz sous les Aq Qoyunlu entre 1467 et 1503. Thèse de doctorat, Université Aix-Marseille I, déc. 2011. 3 volumes. Paris (unpublished). Vol. II. Р.123, 242, 247.

Huart Clement, 1972, Les Calligraphes et les Miniaturistes de l'Orient musulman. Osnabrück: Otto Zeller Verlag.

Аминов Ҳамидулла, 2010, Хоразмда китоб тарихи манбалари (XVIII аср иккинчи ярми – XX аср бошлари: ЎзР ФА ШИ қўлёзмалар фонди асосида). Тарих фанлари номзоди диссертацияси. Тошкент.

Костыгова Галина. (ed.), 1963, Образцы каллиграфии Ирана и Средней Азии XV-XIX веков. Москва.

Uluç, 2006a. Turkman Governors, Shiraz Artisans and Ottoman Collectors: Arts of the Book in 16th Century Shiraz. Istanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Р.25-28.

Uluç, 2006b. Türkmen Valiler, Şirazlı Ustalar, Osmanlı Okurlar. XVI. yüzyıl Şiraz elyazmaları. Istanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Р.25-28

Seki Yoshifusa, 2009, «Pajūheshhāyi dar bāra-ye du muraqqa‘i Sulṭān Ya‘qūb: yādgārii az ‘aṣre Qaraqoyūnlū va Aqqoyūnlū» // Nāme-ye bahārestān. Tehrān.

Mustaqīm-zāde. Mustaqīm-zāde. Silsilat al-khaṭṭaṭīn. Manuscript. BnF. Suplement turc. 1156. F.17a

Mustaqīm-zāde Sa‘d al-Dīn Efendi, 1928, Tuḥfat al-khaṭṭaṭīn. Istanbul.

Mustafa Âli, 2011, Mustafa Âli's Epic Deeds of Artists: A Critical Edition of the Earliest Ottoman text about the Calligraphers and Painters of the Islamic World. E. Akin-Kivanc (ed., transl. and commented). Leiden-Boston: Brill.

Habīb Iṣfahānī, 1887. Khat va khattatan. Istanbul. C.232;

Муродов Абдуқодир, 1971, Ўрта Осиё хаттотлик санъати тарихидан. Тошкент.

Mir Sayyid Ahmad, 1989, «Mir Sayyid Ahmad’s Introduction to the Amir Ghayb Beg Album» // A Century of Princes: Sources on Timurid History and Art. W.M.Thackston (selected and translated). Cambridge: Massachuestts. P.353-356.

Алишер Навоий, 1997, Мукаммал асарлар тўплами. 20 томлик. 13-том, Тошкент.

Mīr Niẓām al-Dīn ‘Alī Shīr Navā’ī, 1363 [1984]. Р.301.

Sām Mīrzā Ṣafavī, 1384 [2005], Tadhkira-yi tuḥfa-yi Sāmī. R.Humāyunfarrukh (ed.). Tehrān.

Sakisian Armenag Bey, 1929, La miniature persane du XII au XVII siecle. Paris et Bruxelles. Р.35.

Кази Ахмед, 1947, Трактат о каллиграфах и художниках. Перевод и предисловие Б.Заходера. Москва.

Qāḍī Aḥmad, 1959, Calligrapher and painters: A treatise by Qāḍī Aḥmad, son of Mīr-Mūnshī (circa A.H. 1015/A.D.1606). Translated from the Persian by V.Minorsky with an Introduction by B.N.Zakhoder. Translated from Russian by T.Minorsky. Washington.

Soucek, 1998, «Eskandar Solṭān» // Encyclopædia Iranica. Vol. VIII, Fasc. 6. Р.603-604.

Lockhart Lawrence, 1938, Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly upon Contemporary Sources. London.

Michael J., 1996, «Centralisation and Timurid Creativity» // Oriente Moderno. Numero monografico la civilta timuride come fenomeno internazionale. M.Bernardini (еd.). vol. II (Literatura-Arte). Nuova serie, Anno XV (LXXVI). P.533-550.

Szuppe, 1992.

Kügelgen Anke von, 2006, «Zur Authentizität des «Ich» in timuridischen Herrscherautobiographien» // Asiatische Studie /Études Asiatiques. LX/2. P. 383-436.

Khwāndamīr, 1353 [1974]. Р.350-351.

Алишер Навоий, 1987, Мукаммал асарлар тўплами. 20 томлик. 1-том, Тошкент.

Babinger Franz, 1978, Mehmed the Conqueror and his time. Transl. R.Manheim. W.C.Hickman (ed.). Princeton.

Алишер Навоий, 1991. Мукаммал асарлар тўплами. 20 томлик. 8-том, Тошкент, С.475.

Нагиева, 1990. Наваи и азербайджанская литература ХV–ХIХ вв. Taшкент: Фан. Р.60.

Смирнова О. П., 1970, «Некоторые вопросы критики текста («Сборник летописей» Рашид ад-Дина. «Шах-наме» Фирдоуси и «История Бухары» Наршахи)» // Письменные памятники Востока: историко-филологические исследования: Ежегодник. 1968. Москва: Наука. С.155-165.

Sugahara Mutsumi, 2011, «Kutadgu Bilig’in Herat (Viyana) Nüshası ve XV. Yüzyıl Türk Dili» // Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eserleri Kutadgu Bilig Bildirileri (26 - 27 Ekim 2009). M.Duman (ed.). Ankara. S. 471-478.

Элеазар Бирнбаум (Еleazar Birnbaum) данное явление называет как османизм (чачаism) (Birnbaum, 1976).

Звездочкой указаны те диваны, которые пока в науке имеют различные датировки составления.

Салоҳий Дилором, 2004, «Бадоеъ ул-бидоя» малоҳати. Тошкент.

Салоҳий Дилором, 2005, Наваийнинг шеърий услуби масалалари. Тошкент.

Рамазонов Нодир, 2006, «‘Али Шира Наваи йда «таҳрирни таҳрир» // Ўзбек тили ва адабиёти. 1-сон. Б.17-23.

Салоҳий Дилором, 2007, «Таҳлил ва талқин масъулияти». Ўзбек тили ва адабиёти. 1-сон. Б.74-78.

Рамазонов Нодир, 2007, «Яна «таҳрирни таҳрир» масаласи хусусида» // Ўзбек тили ва адабиёти. 1-сон. Б.78-89.

Fleischer Cornell, 1986, Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa ‘Alī (1541–1600). Princeton.

Muṣṭafa ‘Ālī ,1926, Manāqib-e hunarvarān. Mahmūd Kamāl-bek (ed.). Istanbul: Maṭb‘a-ye ‘āmra.

Akimushkin Оleg, 1995, «The Sources of «The Treatise on Calligraphers and Painters» by Qāḍī Aḥmad Qūmī» // Manuscripta Orientalia. International Journal for Oriental Manuscript Research. 1/1 (Helsinki-Saint-Petersburg). P.5-11.

Акимушкин Олег, 2004, Средневековый Иран. Культура, история, филология. Санкт-Петербург: Наука.

Издатель книги «Манакиб-и хунарваран» доктор Эсра Акин-Киванч (США) в общении со мной также предполагала о существовании подобной конкуренции.

Имеются в виду отец и сыновья Хваразми – А.Э.

Yūsofī G.-Ḥ., 1990, «Calligraphy». Encyclopædia Iranica. Vol.IV. P.680-718.

Акимушкин Олег, 1987, «Персидская рукописная книга» // Рукописная книга в культуре народов Востока: очерки. Книга первая. О.Ф.Акимушкин и др.(ed.). Москва: Главная редакция восточной литературы. С.330-406.

Dabīrsīāqī М., 1998, «Bayānī, Mehdī» // Encyclopædia Iranica. Vol.VIII. Р.882.

Roxburgh David, 2001, Prefacing the Image: The Writing of Art History in Sixteenth-Century Iran. Leiden–Boston–Köln: Brill.

Babur, 1996, The Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor. W.Thackston (translated, edited, and annotated). New York–Oxford: Washington, D. C., etc. The Smithsonian Institution and Oxford University Press.

Захир aд-дин Бабур, 1992, Бабур-наме. Перевод М.Салье. Общая редакция и доработка С.А.Азимджановой. Ташкент: Главная редакция энциклопедий.

Семенов Александр, 1946, «Гератская художественная рукопись эпохи Наваи и её творцы». Алишер Навои. Москва–Ленинград. С.153-174.

Костыгова Галина, 1953, Жизнь и творчество таджикского каллиграфа-художника Султан Али Мешхеди (1432–1520). Диссертация на соискание кандидата филологических наук. Ленинград.

Sulaymonov, Sulaymonova, 1982.

Erkinov Aftandil, 2013, «Fabrication of Legitimation in the Khoqand Khanate under the Reign of ‘Umar-khān (1225–1237/1810–1822): Palace Manuscript of «Bakhtiyār-nāma» Daqāyiqī Samarqandī as Source for the Legend of Āltūn Bīshīk» // Manuscripta Orientalia. International Journal for Oriental Manuscript Research. 19/2 (Helsinki-Saint-Petersburg). p. 3-18.

‘Alī Shīr Navā’ī, Navādir al-nihāya. IORUz, Fund 1, No. 1995.

Lentz W., Lowry G.D., 1989, Timur and the princely vision. Persian Art and Culture in the Fifteenth Century. Los Angels-Washington.

Бертельс Евгений, 1962, Низами и Фузули. Москва: Наука.

Бертельс Евгений, 1965, Наваи и Джами. Москва: Наука.

Аминов Ҳамидулла, 2010, Хоразмда китоб тарихи манбалари (XVIII аср иккинчи ярми – XX аср бошлари: ЎзР ФА ШИ қўлёзмалар фонди асосида). Тарих фанлари номзоди диссертацияси. Тошкент.

Сулейманов Хамид, 1955–1961, Текстологическое исследование лирики Алишера Наваи. Том 1-3. Диссертация на соискание ученой степени доктора филологических наук. Ташкент-Москва (рукопись).

Ғаниева Суюма (ed.), 1991, Навоий дастхати (Наводир ун-ниҳоя), Тошкент: Фан.

Загрузки

Опубликован

2021-11-22