СЛОВАРИ НАВОИ, ПОДГОТОВЛЕННЫЕ В ОГУЗСКИХ СТРАНАХ, И ПЕРЕВОДЫ ПРОИЗВЕДЕНИЙ НАВОИ НА ОГУЗСКИЙ ЯЗЫК
Ключевые слова:
Алишер Наваи, огуз, тюркский язык, перевод, языковые отношенияАннотация
Алишер Навои – поэт и мыслитель, имеет особое значение в истории тюркского языка. Благодаря его усилиям тюркский язык стал литературным. Произведения поэта с любовью читали во всем тюркском мире, а их экземпляры копировались и распространялись в разных регионах. Известно, что еще при жизни поэта его стихи были переведены на другие языки и диалекты, а также адаптированы к некоторым микродиалектам. Последователи затем долгое время писали на языке Навои подобные произведения и подражали ему. В государстве язык и стиль Навои распространились в разных регионах, где проживали тюркские народы. В то время как люди, говорящие на огузском языке, могли близко познакомиться с произведениями Навои, прочитать и понять их непосредственно из оригинала. Затем проводились некоторые научные исследования в огузском языке, чтобы лучше понять их. В статье такие исследование разделены на несколько частей:
1) Составление огузских словарей; 2) Переводы на огузский язык;
3) Адаптация к огузскому языку; 4) Поиск огузских эквивалентов.
В данной статье обсуждаются популярные чагатайско-огузские словари и маленькие словари, сохранившиеся до сегодняшнего дня. Кроме того, были выделены 3 произведения, полностью переведенные на огузский язык – это копии произведений Навои, которые были адаптированы на огузский язык или даны их пояснения на огузском языке. Изучая примеры копий произведений Алишера Навои с их огузскими эквивалентами и пояснениями, подчеркивается важность для историко-сопоставительного изучения языка.
Библиографические ссылки
Altun H. O. (2021). “Tevârîh-i Mülûk-i Acem’in Çağatayca Metni ve Osmanlıca Tercümesinde Alta Sıralama”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 71, 53-85.
Boltabayev S. (2022) “Oğuzcaya Uyarlanan Nevâyî Şiirleri Seçkisi Üzerine”. Karabük Türkoloji Dergisi 5, 1-22.
Erkinov A. (2014). From Herat to Shiraz: the Unique Manuscript (876/1471) of ‘Alī Shīr Nawā’ī’s Poetry from Aq Qoyunlu Circle. Cahiers d’Asie Centrale, 24, 47-79.
Erkinov A., Jabborov R. (2019). “Navoiy she’rlari Sulton Ya’qub saylanmasida”, Alisher Navoiy va XXI asr mavzusidagi ilmiy-nazariy anjuman materiallari, 29-34.
Esir H. A. (2015). “Bursalı Lâmiî Çelebi’nin Ferhâd ü Şîrîn'inin Ali Şîr Nevaî’nin Ferhâd ü Şîrîn'i ile Mukayesesi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi , 50, 39-64.
Fenayî (2020). Tercüme-i Tevarih-i Mülûk, Nevâyî’nin Fars Hükümdarları Tarihi. Nashrga tayyorlovchi: Altun H.O. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
Gezer H. (2012). Mecālisü’n-Nefāyis’in İki Nüshasının Karşılaştırılması, Erjiyes universiteti turk tili va adabiyoti mutaxassisligi magistrlik dissertatsiyasi.
İlker A. (1998). Çağatay Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Küçük Bir Sözlük. 'İmes Sözlügü' (Metin-Değerlendirme-Dizin), Manisa.
Kúnos I. (1902). Šejχ Sulejman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapesht.
Kurnaz J. (1997). Anadolu’da Orta Asyalı Şairler, Ankara: Kültür Bakanlığı.
Lâmiî Çelebi (2017). Ferhâd ile Şîrîn. Nashrga tayyorlovchi: Hasan Ali Esir, Anqara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Levend A. S. (1965). “Lâmiî’nin Ferhad ü Şirin’i”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 12, 85-111.
Nalbant B. (2013). “Türkiye yazmaları arasında bir Çağatayca-Oğuzca kısa sözlükçe”, Türkoloji Dergisi, 20 (2), 79-90.
Nalbant Ö. B. (2017). “Türkistan, İran, Anadolu sahası Doğu Türkçesi Sözlük ve Gramerleri”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 14 (4), 120-147.
Navoiy Alisher. G‘aroyibus-sig‘ar. Kolumbiya universiteti X892.8 N23 raqamli qo‘lyozma.
Navoiy Alisher (1991). MAT, 8- tom. Xamsa. Farhod va Shirin. Toshkent: Fan nashriyoti.
Navoiy Alisher. (1996). MAT, 12- tom. Lisonut-tayr. Toshkent: Fan nashriyoti.
Niyâzî (2011). Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. Nashrga tayyorlovchi Mustafa S. Kaçalin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özkan F. (1996). “Nevâyî Eserleri İçin Yazılmış Bir Lügat: Der Beyān-ı Istılāhāt-ı Emlahu’ş-Şu‘arā Mevlānā Nevāyi”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 1/96, 198-243.
Rahimi F. (2018). “Çağatay Türkçesi Sözlükleri Bibliyografyası.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 69-104.
Rahimi F. (2020). “Bedâyi‘u’l-Lügat Sözlüğündeki Yanlışlar Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17/3, 412-426.
Sertkaya O. F. (2004). “Osmanlı Şairlerinde Ali Şir Nevayî Tarzı ve Nevayî'ye Anadolu'da Yazılan Nazireler”, Ali Şir Nevāyî'nin 560. Doğum, 500. Ölüm Yıl Dönümlerini Anma Toplantısı Bildirileri: Ankara: Türk Dil Kurumu, 129-140.
Türk V. (2010). “Lehçeler Arası İlişkiler ve Oğuz Türkçesinde Bir Nevâî Eseri”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 28, 395-408.
Yükneki Edip Ahmed b. Mahmud (2006). Atebetü’l-Hakayık. Nashrga tayyorlovchi: Reshit Rahmeti Arat. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Çavuşoğlu M. (2011). “Kanunî Devrinin Sonuna Kadar Anadolu’da Nevâyî Tesiri Üzerine Notlar”, Gazi Türkiyat/ Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 8: 23-35.
Şimşek Y. (2020). “Ali Şir Nevâyî’nin Kırk Hadis Tercümesinin Leipzig Nüshası ve Nüshadaki Çağatayca-Osmanlıca Karşılıklar Üzerine”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 15, 141-157.
Uyğur S. (2019). Lehçeler Arası Sözlükçülük Bakımından Çağatayca-Osmanlıca Sözlükler ve Luġat-i Pīr ‘Alī Şīr Nevāyī. Ankara: Gece Kitaplığı.
Uyğur S. (2020). Azerbaycan Sahasında Yazılmış Çağatayca Bir Sözlük Luġāt-i Nevāyī. Ankara: Gece Kitaplığı.
